Mahasatipatthana Sutta kwa kiswahili

10. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ

1. Evaṃ me sutaṃ –

• Hivi ndivyo nilivyosikia –

2. ekaṃ samayaṃ bhagavā Kurūsu viharati Kammāsadhammaṃ nāma Kurūnaṃ nigamo.

• mara moja, Mbarikiwa alikuwa akiishi katika nchi ya Wakuru, kwenye kijiji kiitwacho Kammāsadhamma.

3. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – “bhikkhavo” ti.

• Huko ndipo Mbarikiwa akawahutubia watawa: “Enyi bhikkhu.”

4. “Bhadante” ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ.

• “Naam, Bhante,” wale bhikkhu wakamwitikia Mbarikiwa.

5. Bhagavā etadavoca –

• Kisha Mbarikiwa akasema –

6. Uddeso niṭṭhito.

• Muhtasari (Uddeso) umehitimishwa.

7. ‘‘Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā,

• “Hii, enyi watawa, ni njia ya pekee kwa utakaso wa viumbe,

8. sokaparidevānaṃ samatikkamāya,

• kwa kuvuka huzuni na maombolezo,

9. dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya,

• kwa kuondosha mateso na uchungu moyoni,

10. ñāyassa adhigamāya,

• kwa kupata uelewa sahihi,

11. nibbānassa sacchikiriyāya,

• na kwa kuifikia Nibbāna moja kwa moja—

12. yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā.

• hii ni njia yenyewe ya misingi minne ya uwepo wa uangalifu (satipaṭṭhānā).

13. ‘‘Katame cattāro?

• “Na hii minne ni ipi?

14. Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati,

• Hapa, enyi watawa, mtawa huishi akitafakari mwili katika mwili,

15. ātāpī sampajāno satimā,

• akiwa mwenye bidii, mwenye ufahamu kamili, na uangalifu,

16. vineyya loke abhijjhādomanassaṃ;

• baada ya kuondoa tamaa na huzuni kuhusiana na ulimwengu.

17. vedanāsu vedanānupassī viharati,

• Anaishi akitafakari hisia katika hisia,

18. ātāpī sampajāno satimā,

• akiwa mwenye bidii, mwenye ufahamu kamili, na uangalifu,

19. vineyya loke abhijjhādomanassaṃ;

• baada ya kuondoa tamaa na huzuni kuhusiana na ulimwengu.

20. citte cittānupassī viharati,

• Anaishi akitafakari akili katika akili,

21. ātāpī sampajāno satimā,

• akiwa mwenye bidii, mwenye ufahamu kamili, na uangalifu,

22. vineyya loke abhijjhādomanassaṃ;

• baada ya kuondoa tamaa na huzuni kuhusiana na ulimwengu.

23. dhammesu dhammānupassī viharati,

• Anaishi akitafakari dhamma katika dhamma,

24. ātāpī sampajāno satimā,

• akiwa mwenye bidii, mwenye ufahamu kamili, na uangalifu,

25. vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.

• baada ya kuondoa tamaa na huzuni kuhusiana na ulimwengu.

26. Uddeso niṭṭhito.

• Muhtasari (utanzu) umekamilika.

27. Kāyānupassanā ānāpānapabbaṃ

• Kata ya Kutafakari Mwili — Sehemu ya Kuvuta-na-Kutoka Pumzi (Ānāpāna).

28. ‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati?

• Na mnamo vipi, bhikkhu hukaa akitafakari mwili katika mwili, enyi bhikkhu?

29. Idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati,

• Hapa, enyi bhikkhu, bhikkhu huenda msituni, chini ya mti, au kwenye nyumba tupu, huketi,

30. pallaṅkaṃ ābhujitvā, ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya,

• akiketi miguu yake ikiwa imekunjwa, akiweka mwili wake sawasawa,

31. parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā.

• akiweka umakini mbele yake.

32. So satova assasati, satova passasati.

• Yeye huvuta pumzi kwa umakini, na hutoa pumzi kwa umakini.

33. Dīghaṃ vā assasanto ‘dīghaṃ assasāmī’ti pajānāti,

• Akipumua pumzi ndefu, anatambua: “Ninapumua pumzi ndefu.”

34. dīghaṃ vā passasanto ‘dīghaṃ passasāmī’ti pajānāti,

• Akitoa pumzi ndefu, anatambua: “Ninatoa pumzi ndefu.”

35. rassaṃ vā assasanto ‘rassaṃ assasāmī’ti pajānāti,

• Akipumua pumzi fupi, anatambua: “Ninapumua pumzi fupi.”

36. rassaṃ vā passasanto ‘rassaṃ passasāmī’ti pajānāti,

• Akitoa pumzi fupi, anatambua: “Ninatoa pumzi fupi.”

37. ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’ti sikkhati,

• Anajifunza hivi: “Nikihisi mwili wote, nitavuta pumzi.”

38. ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’ti sikkhati,

• Anajifunza hivi: “Nikihisi mwili wote, nitatoa pumzi.”

39. ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’ti sikkhati,

• Anajifunza hivi: “Nikituliza matendo yote ya mwili, nitavuta pumzi.”

40. ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’ti sikkhati.

• Anajifunza hivi: “Nikituliza matendo yote ya mwili, nitatoa pumzi.”

41. Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho bhamakāro vā bhamakārantevāsī vā

• Kama vile, enyi bhikkhu, seremala stadi au mwanafunzi wake

42. dīghaṃ vā añchanto ‘dīghaṃ añchāmī’ti pajānāti,

• akivuta mzunguko mrefu, anatambua: “Navuta mzunguko mrefu,”

43. rassaṃ vā añchanto ‘rassaṃ añchāmī’ti pajānāti;

• au akivuta mzunguko mfupi, anatambua: “Navuta mzunguko mfupi,”

44. evameva kho, bhikkhave, bhikkhu dīghaṃ vā assasanto ‘dīghaṃ assasāmī’ti pajānāti,

• vivyo hivyo, bhikkhu akipumua pumzi ndefu anatambua: “Ninapumua pumzi ndefu,”

45. dīghaṃ vā passasanto ‘dīghaṃ passasāmī’ti pajānāti,

• akitoa pumzi ndefu anatambua: “Ninatoa pumzi ndefu,”

46. rassaṃ vā assasanto ‘rassaṃ assasāmī’ti pajānāti,

• akivuta pumzi fupi anatambua: “Ninapumua pumzi fupi,”

47. rassaṃ vā passasanto ‘rassaṃ passasāmī’ti pajānāti;

• au akitoa pumzi fupi anatambua: “Ninatoa pumzi fupi.”

48. ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’ti sikkhati,

• Anajifunza: “Nikihisi mwili wote, nitavuta pumzi,”

49. ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’ti sikkhati;

• Anajifunza: “Nikihisi mwili wote, nitatoa pumzi,”

50. ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’ti sikkhati,

• Anajifunza: “Nikituliza matendo yote ya mwili, nitavuta pumzi,”

51. ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’ti sikkhati.

• Anajifunza: “Nikituliza matendo yote ya mwili, nitatoa pumzi.”

52. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati,

• Kwa namna hii anakaa akitafakari mwili ndani yake mwenyewe,

53. bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati,

• au mwili nje yake,

54. ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati;

• au mwili ndani na nje yake mwenyewe;

55. samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati,

• anakaa akitafakari hali ya kutokea katika mwili,

56. vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati,

• au hali ya kutoweka katika mwili,

57. samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati.

• au hali zote mbili za kutokea na kutoweka katika mwili.

58. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Au umakini wake huwepo ukikumbuka kwamba “kuna mwili.”

59. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati,

• Na anaishi bila kutegemea chochote, ila kwa ajili tu ya ujuzi na umakini,

60. na ca kiñci loke upādiyati.

• wala hashikilii kitu chochote duniani.

61. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Na hivyo ndivyo, enyi bhikkhu, bhikkhu hukaa akitafakari mwili katika mwili.

62. Ānāpānapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya kupumua imekamilika.

63. Kāyānupassanā iriyāpathapabbaṃ

• (Kuzingatia Mwili: Sehemu ya Mkao)

64. “Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu gacchanto vā ‘gacchāmī’ ti pajānāti, ṭhito vā ‘ṭhitomhī’ ti pajānāti, nisinno vā ‘nisinnomhī’ ti pajānāti, sayāno vā ‘sayānomhī’ ti pajānāti.

• “Tena tena, enyi wenzangu, wakati mtawa anapotembea anatambua: ‘Nina¬tembea’; anaposimama anatambua: ‘Nimesimama’; anapoketi anatambua: ‘Nime¬keti’; anapolala anatambua: ‘Nimelala’.

65. Yathā yathā vā panassa kāyo paṇihito hoti tathā tathā naṃ pajānāti.

• Vile vile, kwa namna yo yote mwili wake ulivyo wekwa, anatambua hivyo hivyo sawasawa.

66. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati;

• Hivyo hukaa akitafakari mwili kama mwili kwa upande wa ndani; au hutafakari mwili kama mwili kwa upande wa nje; au hutafakari mwili kama mwili kwa ndani na kwa nje pia;

67. samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati.

• au hukaa akichunguza katika mwili hali ya kuchipuka (kuibuka) ya mambo; au hukaa akichunguza hali ya kupotea ya mambo; au hukaa akichunguza kuchipuka na kupotea kwa mambo ndani ya mwili.

68. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Kumbukumbu yake huwekwa imara juu ya wazo: ‘Upo mwili.’

69. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya,

• Kwa kusudi la uelewa wa moja kwa moja na ukumbusho thabiti tu,

70. anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati.

• huishi bila kujishikamanisha, bila kushikilia kitu chochote katika ulimwengu.

71. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Hivyo ndivyo, enyi wenzangu, mtawa hutafakari mwili kama mwili.

72. Iriyāpathapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya Miendo (Iriyāpatha) imekamilika.

73. Kāyānupassanā Sampajānapabbaṃ

• Kuzingatia Mwili – Kipengele cha Ufahamu Makini (Sampajānapabbaṃ)

74. Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti,

• Tena tena hatua aukurudi, mkalala huwa na utambuzi mkuu.

75. ālokite vilokite sampajānakārī hoti,

• Akikazia mtazamo mbele au kugeuza kichwa pembeni, anajua anavyofanya.

76. samiñjite pasārite sampajānakārī hoti,

• Anapopinda au kunyoosha viungo, anafanya hivyo kwa ufahamu kamili.

77. saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti,

• Anapovaa au kubeba joho, bakuli au vazi lake, anabaki mwamko kamili.

78. asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti,

• Anapokula, kunywa, kutafuna au kumeza, anafanya kwa hoja na hoja.

79. uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti,

• Hata anapojisaidia-choo au mkojo-anabaki mwenye kujua kikamilifu.

80. gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti.

• Akiwa anatembea, amesimama, amekaa, amelala, ameamka, akiongea au akiwa kimya-yuko katika ufahamu endelevu.

81. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati … pe … evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Hivi basi, wandugu bhikkhu, mwanabahika hukaa akiutazama mwili wake ndani ya mwili — kwa njia hii pia anakaa, akichunguza mwili katika mwili.

82. Sampajānapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya Sampajāna (ufahamu kamili) imekamilika.

83. Kāyānupassanā paṭikūlamanasikārapabbaṃ.

• Kuzingatia Mwili: Sehemu ya Kutafakari juu ya Kuto-upendeza (Paṭikūlamanasikāra).

84. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā, adho kesamatthakā, tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati –

• Na zaidi ya hayo, enyi bhikkhu, bhikkhu huyu anauchunguza mwili huu uleule, kuanzia chini ya nyayo hadi juu ya utosi, uliozungukwa na ngozi, uliojaa uchafu wa aina nyingi tofauti akitafakari hivi:

85. ‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nhāru aṭṭhi aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā mutta’nti.

• "Katika mwili huu kuna nywele za kichwa (kesā), nywele za mwili (lomā), kucha (nakhā), meno (dantā), ngozi (taco), nyama (maṃsaṃ), kano (nhāru), mifupa (aṭṭhi), urojorojo wa mifupa (aṭṭhimiñjaṃ), figo (vakkaṃ), moyo (hadayaṃ), ini (yakanaṃ), utando wa mapafu (kilomakaṃ), bandama (pihakaṃ), mapafu (papphāsaṃ), utumbo mdogo (antaṃ), utumbo mpana (antaguṇaṃ), chakula tumboni (udariyaṃ), kinyesi (karīsaṃ), nyongo (pittaṃ), kohozi (semhaṃ), usaha (pubbo), damu (lohitaṃ), jasho (sedo), mafuta ya mwili (medo), machozi (assu), mafuta mazito (vasā), mate (kheḷo), makamasi (siṅghāṇikā), ute wa viungo (lasikā), mkojo (mutta)."

86. Seyyathāpi, bhikkhave, ubhatomukhā putoḷi pūrā nānāvihitassa dhaññassa, seyyathidaṃ – sālīnaṃ vīhīnaṃ muggānaṃ māsānaṃ tilānaṃ taṇḍulānaṃ.

• Kama vile, enyi bhikkhu, mfuko uliofunguliwa pande zote mbili uliojaa nafaka za aina mbalimbali, yaani mchele mzuri (sāli), mchele wa kawaida (vīhi), dengu (mugga), kunde (māsa), ufuta (tila), na mpunga (taṇḍula).

87. Tamenaṃ cakkhumā puriso muñcitvā paccavekkheyya – ‘ ime sālī ime vīhī ime muggā ime māsā ime tilā ime taṇḍulā’ti.

• Kama mtu mwenye macho mazuri akifungua mfuko huo na kuutafakari akisema: "Hii ni sāli, hii ni vīhi, hii ni dengu, hizi ni kunde, huu ni ufuta, huu ni mpunga."

88. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā, adho kesamatthakā, tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati – ‘ atthi imasmiṃ kāye kesā lomā…pe… mutta’nti.

• Vivyo hivyo, enyi bhikkhu, bhikkhu anauchunguza mwili huu uleule, kuanzia chini ya nyayo hadi juu ya utosi, uliozungukwa na ngozi, uliojaa uchafu wa aina nyingi tofauti akitafakari: "Katika mwili huu kuna nywele za kichwa... mpaka mkojo."

89. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Hivyo anakaa akitafakari mwili ndani yake mwenyewe, au nje yake mwenyewe, au ndani na nje; anakaa akitafakari hali ya kutokea katika mwili, hali ya kutoweka katika mwili, na hali zote mbili za kutokea na kutoweka katika mwili; au umakini wake huwepo kwamba "kuna mwili." Anaishi bila kutegemea kitu chochote, isipokuwa kwa ajili tu ya ujuzi na umakini, wala hashikilii chochote katika ulimwengu huu. Hivyo, enyi bhikkhu, bhikkhu hukaa akitafakari mwili katika mwili.

90. Paṭikūlamanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya Kuzingatia Uchafu wa Mwili imekamilika.

91. Kāyānupassanā dhātumanasikārapabbaṃ

• (Kuzingatia Mwili kwa Mujibu wa Elementi za Kimsingi)

92. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti.

• Na tena zaidi, enyi bhikkhu, bhikkhu huyu anauchunguza mwili huu uleule kama ulivyo, jinsi ulivyopangwa, kwa mujibu wa elementi za msingi (dhātu), akitafakari hivi: "Katika mwili huu kuna elementi ya udongo (pathavī dhātu), elementi ya maji (āpo dhātu), elementi ya moto (tejo dhātu), na elementi ya upepo (vāyo dhātu)."

93. Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviṃ vadhitvā catumahāpathe bilaso vibhajitvā nisinno assa.

• Kama vile, enyi bhikkhu, mchinjaji mwenye ujuzi au mwanafunzi wake, baada ya kumchinja ng'ombe, akimkata vipande vipande na kuvikagua huku amekaa katika njia panda.

94. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati – ‘ atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti.

• Vivyo hivyo, enyi bhikkhu, bhikkhu huyu huutafakari mwili huu kama ulivyo, jinsi ulivyopangwa, kwa mujibu wa elementi, akisema: "Katika mwili huu kuna elementi ya udongo, elementi ya maji, elementi ya moto, na elementi ya upepo."

95. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave , bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Kwa njia hii, hukaa akitafakari mwili ndani yake mwenyewe, au nje yake mwenyewe, au ndani na nje; hukaa akitafakari hali ya kutokea katika mwili, hali ya kutoweka katika mwili, na hali zote mbili za kutokea na kutoweka katika mwili; au umakini wake huwepo kwamba "kuna mwili." Anaishi bila kutegemea kitu chochote, isipokuwa kwa ajili tu ya ujuzi na umakini, wala hashikilii chochote katika ulimwengu huu. Kwa njia hii pia, enyi bhikkhu, bhikkhu hukaa akitafakari mwili katika mwili.

96. Dhātumanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya Kuzingatia Elementi imekamilika.

97. Kāyānupassanā navasivathikapabbaṃ

• (Sehemu ya Kuzingatia Miili Iliyokufa Katika Hatua Tisa za Kuoza)

98. Puna caparaṃ, bhikkhave,

• Zaidi tena, enyi bhikkhu,

99. bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ,

• bhikkhu huona mwili uliotupwa makaburini,

100. ekāhamataṃ vā dvīhamataṃ vā tīhamataṃ vā,

• uliokufa siku moja, au mbili, au tatu,

101. uddhumātakaṃ vinīlakaṃ vipubbakajātaṃ.

• ukiwa umevimba, wenye rangi ya samawati, na umeanza kuoza.

102. So imameva kāyaṃ upasaṃharati –

• Yeye huulinganisha mwili wake mwenyewe na huo, akitambua:

103. ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti.

• "Hata mwili huu wangu una asili hii hii, hali hii hii, hauwezi kuepuka hili."

104. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati,

• Kwa namna hii, hukaa akitafakari mwili ndani yake mwenyewe,

105. bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati,

• au hukaa akitafakari mwili nje yake mwenyewe,

106. ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati;

• au hukaa akitafakari mwili ndani na nje kwa pamoja;

107. samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati,

• hukaa akitafakari hali ya kutokea katika mwili,

108. vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati,

• au hali ya kutoweka katika mwili,

109. samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati.

• au hali zote mbili za kutokea na kutoweka katika mwili.

110. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Umakini wake unakuwa kwamba "kuna mwili,"

111. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati,

• akiishi bila kutegemea kitu chochote, isipokuwa kwa ajili ya ujuzi na umakini,

112. na ca kiñci loke upādiyati.

• bila kushikilia kitu chochote katika ulimwengu huu.

113. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Kwa namna hii pia, enyi bhikkhu, bhikkhu hukaa akitafakari mwili katika mwili.

114. Puna caparaṃ, bhikkhave,

• Tena zaidi, enyi bhikkhu,

115. bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ,

• bhikkhu huona mwili uliotupwa makaburini,

116. kākehi vā khajjamānaṃ,

• ukiliwa na kunguru,

117. kulalehi vā khajjamānaṃ,

• ukiliwa na ndege aina ya kulala,

118. gijjhehi vā khajjamānaṃ,

• ukiliwa na tai,

119. kaṅkehi vā khajjamānaṃ,

• ukiliwa na ndege aina ya kanka,

120. sunakhehi vā khajjamānaṃ,

• ukiliwa na mbwa,

121. byagghehi vā khajjamānaṃ,

• ukiliwa na mbwamwitu,

122. dīpīhi vā khajjamānaṃ,

• ukiliwa na chui,

123. siṅgālehi vā khajjamānaṃ,

• ukiliwa na fisi,

124. vividhehi vā pāṇakajātehi khajjamānaṃ.

• ukiliwa na wanyama mbalimbali na wadudu mbalimbali.

125. So imameva kāyaṃ upasaṃharati –

• Yeye huulinganisha mwili wake mwenyewe na huo, akitambua:

126. ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti.

• "Hata mwili huu wangu una asili hii hii, hali hii hii, hauwezi kuepuka hili."

127. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati,

• Kwa namna hii, hukaa akitafakari mwili ndani yake mwenyewe,

128. bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati,

• au hukaa akitafakari mwili nje yake mwenyewe,

129. ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati;

• au hukaa akitafakari mwili ndani na nje kwa pamoja;

130. samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati,

• hukaa akitafakari hali ya kutokea katika mwili,

131. vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati,

• au hali ya kutoweka katika mwili,

132. samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati.

• au hali zote mbili za kutokea na kutoweka katika mwili.

133. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Umakini wake unakuwa kwamba "kuna mwili,"

134. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati,

• akiishi bila kutegemea kitu chochote, isipokuwa kwa ajili ya ujuzi na umakini,

135. na ca kiñci loke upādiyati.

• bila kushikilia kitu chochote katika ulimwengu huu.

136. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Kwa namna hii pia, enyi bhikkhu, bhikkhu hukaa akitafakari mwili katika mwili.

137. Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ aṭṭhikasaṅkhalikaṃ samaṃsalohitaṃ nhārusambandhaṃ…pe…

• Tena zaidi ya hapo, enyi watawa, mwanafunzi anaweza kuona maiti iliyotupwa kwenye uwanja wa mazishi, mifupa iliyounganishwa pamoja na nyama na damu, iliyoshikamana na mishipa...

138. aṭṭhikasaṅkhalikaṃ nimaṃsalohitamakkhitaṃ nhārusambandhaṃ…pe…

• ...mifupa iliyounganishwa, bila nyama, lakini imepakwa damu, iliyoshikamana na mishipa...

139. aṭṭhikasaṅkhalikaṃ apagatamaṃsalohitaṃ nhārusambandhaṃ…pe…

• ...mifupa iliyounganishwa, bila nyama wala damu, lakini bado imeunganishwa na mishipa...

140. aṭṭhikāni apagatasambandhāni disā vidisā vikkhittāni, aññena hatthaṭṭhikaṃ aññena pādaṭṭhikaṃ...

• ...mifupa iliyotawanyika, isiyounganishwa, imetapakaa kila upande: mfupa wa mkono upande mmoja, wa mguu upande mwingine...

141. ...aññena gopphakaṭṭhikaṃ aññena jaṅghaṭṭhikaṃ aññena ūruṭṭhikaṃ aññena kaṭiṭṭhikaṃ...

• ...mfupa wa kifundo cha mguu upande mmoja, wa paja upande mwingine, wa kiuno upande mwingine...

142. ...aññena phāsukaṭṭhikaṃ aññena piṭṭhiṭṭhikaṃ aññena khandhaṭṭhikaṃ...

• ...mfupa wa bega upande mmoja, wa mgongo upande mwingine, wa bega upande mwingine...

143. ...aññena gīvaṭṭhikaṃ aññena hanukaṭṭhikaṃ aññena dantaṭṭhikaṃ aññena sīsakaṭāhaṃ.

• ...mfupa wa shingo upande mmoja, wa taya upande mwingine, wa meno upande mwingine, na fuvu la kichwa upande mwingine.

144. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti.

• Kisha anatafakari juu ya mwili wake mwenyewe: 'Mwili huu pia una asili kama hiyo, utakuwa katika hali kama hiyo, hauwezi kuepuka hili.'

145. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Hivyo, anaishi akiwa na mtazamo wa mwili juu ya mwili wake mwenyewe... kwa njia hii, enyi watawa, mwanafunzi anaishi akiwa na mtazamo wa mwili juu ya mwili.

146. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave,

• Zaidi tena, enyi bhikkhu,

147. bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ,

• bhikkhu huona mwili uliotupwa makaburini,

148. aṭṭhikāni setāni saṅkhavaṇṇapaṭibhāgāni…pe…

• mifupa ikiwa myeupe kama makombekombe ya baharini... na kadhalika...

149. aṭṭhikāni puñjakitāni terovassikāni…pe…

• mifupa ikiwa imejaa ukungu, miaka kumi na mitatu imepita... na kadhalika...

150. aṭṭhikāni pūtīni cuṇṇakajātāni.

• mifupa ikiwa imeoza na kuwa vumbi kabisa.

151. So imameva kāyaṃ upasaṃharati –

• Yeye huutafakari mwili wake mwenyewe kwa njia hii –

152. ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti.

• ‘Huu mwili wangu pia uko katika hali hii, lazima uwe hivyo, hauwezi kuepuka hilo.’

153. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati,

• Hivyo humtazama mwili wake wa ndani kwa uangalifu,

154. bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati,

• au mwili wa nje kwa uangalifu,

155. ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati;

• au mwili wa ndani na wa nje kwa pamoja kwa uangalifu;

156. samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati,

• hutafakari ndani ya mwili asili ya kuibuka kwa mambo,

157. vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati,

• hutafakari ndani ya mwili asili ya kupotea kwa mambo,

158. samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati.

• hutafakari ndani ya mwili asili ya kuibuka na kupotea kwa mambo.

159. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• ‘Mwili upo’ – hii ndiyo kumbukumbu inayokuwako naye.

160. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya

• Ili tu kwa ajili ya hekima na kumbukumbu ya utambuzi,

161. anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati.

• akiishi bila ya kushikamana, na bila kung’ang’ania chochote katika dunia.

162. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.

• Hivi ndivyo, enyi bhikkhu, bhikkhu hutafakari mwili kwa makini.

163. Navasivathikapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya kutafakari maiti imekamilika.

164. Cuddasakāyānupassanā niṭṭhitā.

• Vipengele kumi na vinne vya kutafakari mwili vimekamilika.

165. Vedanānupassanā

• Kutafakari hisia

166. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati?

• Na vipi tena, enyi bhikkhu, bhikkhu huangalia hisia katika hisia?

167. Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Hapa, enyi bhikkhu, anapopata hisia ya furaha, anatambua: “Ninapata hisia ya furaha.”

168. dukkhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Anapopata hisia ya uchungu, anatambua: “Ninapata hisia ya uchungu.”

169. adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Anapopata hisia isiyo furaha wala uchungu, anatambua: “Ninapata hisia ya kati (si uchungu, si furaha).”

170. sāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Anapopata furaha ya kimwili, anatambua: “Ninapata furaha ya kimwili.”

171. nirāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Anapopata furaha isiyo ya kimwili, anatambua: “Ninapata furaha ya kiroho.”

172. sāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Anapopata maumivu ya kimwili, anatambua: “Ninapata maumivu ya kimwili.”

173. nirāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Anapopata maumivu ya kiroho, anatambua: “Ninapata maumivu ya kiroho.”

174. sāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Anapopata hisia ya kimwili isiyo uchungu wala furaha, anatambua: “Ninapata hisia ya kimwili ya kati.”

175. nirāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti;

• Anapopata hisia ya kiroho isiyo uchungu wala furaha, anatambua: “Ninapata hisia ya kiroho ya kati.”

176. Iti ajjhattaṃ vā vedanāsu vedanānupassī viharati,

• Hivyo, yeye hutafakari hisia ndani ya nafsi yake,

177. bahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati,

• au hutafakari hisia nje ya nafsi yake,

178. ajjhattabahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati;

• au ndani na nje kwa wakati mmoja.

179. samudayadhammānupassī vā vedanāsu viharati,

• Anatafakari jinsi hisia zinavyozuka,

180. vayadhammānupassī vā vedanāsu viharati,

• au jinsi zinavyopotea,

181. samudayavayadhammānupassī vā vedanāsu viharati.

• au zote mbili — kuzuka na kupotea kwa hisia.

182. ‘Atthi vedanā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Ufahamu wake uko imara: “Hisia zipo.”

183. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati,

• Akiwa amejikita katika maarifa na kumbukumbu, asiyejiegemeza,

184. na ca kiñci loke upādiyati.

• wala hashikamani na chochote duniani.

185. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati.

• Hivyo ndivyo, enyi bhikkhu, bhikkhu huishi akitafakari hisia ndani ya hisia.

186. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati?

• Na je, enyi bhikkhu, bhikkhu huishi akiwa mfuatiliaji wa akili ndani ya akili kwa namna gani?

187. Idha, bhikkhave, bhikkhu sarāgaṃ vā cittaṃ ‘sarāgaṃ citta’nti pajānāti,

• Hapa, enyi bhikkhu, akiwa na akili yenye tamaa, anatambua: “Hii ni akili yenye tamaa.”

188. vītarāgaṃ vā cittaṃ ‘vītarāgaṃ citta’nti pajānāti;

• Akiwa na akili isiyo na tamaa, anatambua: “Hii ni akili isiyo na tamaa.”

189. sadosaṃ vā cittaṃ ‘sadosaṃ citta’nti pajānāti,

• Akiwa na akili yenye chuki, anatambua: “Hii ni akili yenye chuki.”

190. vītadosaṃ vā cittaṃ ‘vītadosaṃ citta’nti pajānāti;

• Akiwa na akili isiyo na chuki, anatambua: “Hii ni akili isiyo na chuki.”

191. samohaṃ vā cittaṃ ‘samohaṃ citta’nti pajānāti,

• Akiwa na akili yenye ujinga, anatambua: “Hii ni akili yenye ujinga.”

192. vītamohaṃ vā cittaṃ ‘vītamohaṃ citta’nti pajānāti;

• Akiwa na akili isiyo na ujinga, anatambua: “Hii ni akili isiyo na ujinga.”

193. saṃkhittaṃ vā cittaṃ ‘saṃkhittaṃ citta’nti pajānāti,

• Akiwa na akili yenye kuchanganyikiwa, anatambua: “Hii ni akili iliyochanganyikiwa.”

194. vikkhittaṃ vā cittaṃ ‘vikkhittaṃ citta’nti pajānāti;

• Akiwa na akili iliyotawanyika, anatambua: “Hii ni akili iliyotawanyika.”

195. mahaggataṃ vā cittaṃ ‘mahaggataṃ citta’nti pajānāti,

• Akiwa na akili pana (iliyoenea), anatambua: “Hii ni akili iliyoenea.”

196. amahaggataṃ vā cittaṃ ‘amahaggataṃ citta’nti pajānāti;

• Akiwa na akili isiyoenea, anatambua: “Hii ni akili isiyoenea.”

197. sauttaraṃ vā cittaṃ ‘sauttaraṃ citta’nti pajānāti,

• Akiwa na akili ya daraja la juu, anatambua: “Hii ni akili ya juu.”

198. anuttaraṃ vā cittaṃ ‘anuttaraṃ citta’nti pajānāti;

• Akiwa na akili ya hali ya juu kabisa, anatambua: “Hii ni akili iliyo ya hali ya juu kabisa.”

199. samāhitaṃ vā cittaṃ ‘samāhitaṃ citta’nti pajānāti,

• Akiwa na akili iliyo tulivu, anatambua: “Hii ni akili iliyotulia.”

200. asamāhitaṃ vā cittaṃ ‘asamāhitaṃ citta’nti pajānāti;

• Akiwa na akili isiyotulia, anatambua: “Hii ni akili isiyotulia.”

201. vimuttaṃ vā cittaṃ ‘vimuttaṃ citta’nti pajānāti,

• Akiwa na akili iliyokombolewa, anatambua: “Hii ni akili iliyokombolewa.”

202. avimuttaṃ vā cittaṃ ‘avimuttaṃ citta’nti pajānāti.

• Akiwa na akili isiyokombolewa, anatambua: “Hii ni akili isiyokombolewa.”

203. Iti ajjhattaṃ vā citte cittānupassī viharati,

• Hivyo, huutazama akili ndani yake mwenyewe.

204. bahiddhā vā citte cittānupassī viharati,

• Au huutazama akili iliyo nje ya nafsi yake.

205. ajjhattabahiddhā vā citte cittānupassī viharati;

• Au huutazama akili ndani na nje kwa pamoja.

206. samudayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati,

• Huangalia akili kwa kuelewa jinsi inavyozuka.

207. vayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati,

• Huangalia jinsi akili inavyopotea au kutoweka.

208. samudayavayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati.

• Huangalia mchakato wa kuzuka na kutoweka kwa akili.

209. ‘Atthi citta’nti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Ufahamu wake uko imara: “Akili ipo.”

210. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati,

• Huishi kwa ajili ya hekima na kumbukumbu tu, bila kutegemea kitu chochote.

211. Na ca kiñci loke upādiyati.

• Wala hashikamani na kitu chochote katika dunia hii.

212. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati.

• Hivyo ndivyo, enyi bhikkhu, bhikkhu huutazama akili ndani ya akili.

213. Cittānupassanā niṭṭhitā.

• Uchunguzi wa akili umehitimishwa.

214. Dhammānupassanā nīvaraṇapabbaṃ

• Kufuatilia Dhamma: Sehemu ya Vizuizi Vitano (Nīvaraṇa)

215. Kathañca, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati?

• Na vipi, enyi bhikkhu, bhikkhu hukaa akitafakari dhamma miongoni mwa dhamma?

216. Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu.

• Hapa, enyi bhikkhu, bhikkhu huzingatia dhamma katika vizuizi vitano (nīvaraṇa).

217. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu?

• Na vipi tena, enyi bhikkhu, bhikkhu hutafakari dhamma katika vizuizi hivyo vitano?

218. Kāmacchanda

• Tamaa ya mali na anasa

219. Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti,

• Bhikkhu hutambua: "Nina tamaa ya mali ndani yangu."

220. Asantaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti;

• Na pia hutambua: "Sina tamaa ya mali ndani yangu."

221. Yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Huelewa jinsi tamaa ya mali huibuka pale ambapo haikuwepo.

222. Yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Huelewa jinsi inavyoondolewa iwapo imeshazuka.

223. Yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Huelewa jinsi ya kuizuia isijitokeze tena siku za usoni.

224. Byāpāda

• Chuki au uhasama

225. Santaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti,

• Anapotambua chuki ndani ya nafsi yake, hujua: "Nina chuki."

226. Asantaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti;

• Na anapotambua kutokuwepo kwake, hujua: "Sina chuki."

227. Yathā ca anuppannassa byāpādassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Anajua jinsi chuki inavyozuka.

228. Yathā ca uppannassa byāpādassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Anajua jinsi ya kuondoa chuki hiyo.

229. Yathā ca pahīnassa byāpādassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Na anajua jinsi ya kuizuia isirudi tena.

230. Thīnamiddha

• Uvivu na uzembe

231. Santaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ thīnamiddha’nti pajānāti,

• Anatambua uvivu na uzembe ndani yake.

232. Asantaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ thīnamiddha’nti pajānāti,

• Na anatambua kuwa havipo.

233. Yathā ca anuppannassa thīnamiddhassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Anatambua jinsi vinavyoanza.

234. Yathā ca uppannassa thīnamiddhassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Anatambua jinsi ya kuviondoa.

235. Yathā ca pahīnassa thīnamiddhassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Anajua jinsi ya kuzuia visijitokeze tena.

236. Uddhaccakukkucca

• Wasiwasi na majuto

237. Santaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti,

• Anapotambua wasiwasi au majuto ndani yake, hutambua: "Nina wasiwasi au majuto."

238. Asantaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti;

• Na anapotambua kutokuwepo kwa hayo, hutambua: "Sina wasiwasi wala majuto."

239. Yathā ca anuppannassa uddhaccakukkuccassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Hujua jinsi vinavyoanza.

240. Yathā ca uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Hujua jinsi ya kuviondoa.

241. Yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Na hujua jinsi ya kuvikomesha kabisa.

242. Vicikicchā

• Shaka au mashaka

243. Santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti,

• Anatambua shaka ndani yake.

244. Asantaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti;

• Na anatambua kutokuwepo kwa shaka.

245. Yathā ca anuppannāya vicikicchāya uppādo hoti tañca pajānāti,

• Anajua jinsi shaka inavyoibuka.

246. Yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Anajua jinsi ya kuiondoa.

247. Yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Na anajua jinsi ya kuepuka shaka kurejea.

248. Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• Kwa hiyo, huzingatia dhamma ndani yake mwenyewe,

249. Bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• Au katika mambo ya nje,

250. Ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati;

• Au katika mambo ya ndani na ya nje pamoja.

251. Samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• Anaangalia jinsi dhammā zinavyozuka,

252. Vayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• Au jinsi zinavyopotea,

253. Samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati.

• Au jinsi zinavyozuka na kupotea kwa pamoja.

254. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Fikira yake hubakia juu ya: "Kuna dhamma."

255. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya,

• Kwa ajili tu ya hekima na kukumbuka,

256. Anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati.

• Yeye hukaa bila kushikilia chochote duniani.

257. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu.

• Hivyo ndivyo bhikkhu huzingatia dhamma katika vizuizi vitano.

258. Kathañca, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati?

• Na vipi, enyi bhikkhu, bhikkhu hukaa akitafakari dhamma miongoni mwa dhamma?

259. Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu.

• Hapa, enyi bhikkhu, bhikkhu huzingatia dhamma katika vizuizi vitano (nīvaraṇa).

260. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu?

• Na vipi tena, enyi bhikkhu, bhikkhu hutafakari dhamma katika vizuizi hivyo vitano?

261. Kāmacchanda

• Tamaa ya mali na anasa

262. Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti,

• Bhikkhu hutambua: "Nina tamaa ya mali ndani yangu."

263. Asantaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti;

• Na pia hutambua: "Sina tamaa ya mali ndani yangu."

264. Yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Huelewa jinsi tamaa ya mali huibuka pale ambapo haikuwepo.

265. Yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Huelewa jinsi inavyoondolewa iwapo imeshazuka.

266. Yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Huelewa jinsi ya kuizuia isijitokeze tena siku za usoni.

267. Byāpāda

• Chuki au uhasama

268. Santaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti,

• Anapotambua chuki ndani ya nafsi yake, hujua: "Nina chuki."

269. Asantaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti;

• Na anapotambua kutokuwepo kwake, hujua: "Sina chuki."

270. Yathā ca anuppannassa byāpādassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Anajua jinsi chuki inavyozuka.

271. Yathā ca uppannassa byāpādassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Anajua jinsi ya kuondoa chuki hiyo.

272. Yathā ca pahīnassa byāpādassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Na anajua jinsi ya kuizuia isirudi tena.

273. Thīnamiddha

• Uvivu na uzembe

274. Santaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ thīnamiddha’nti pajānāti,

• Anatambua uvivu na uzembe ndani yake.

275. Asantaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ thīnamiddha’nti pajānāti,

• Na anatambua kuwa havipo.

276. Yathā ca anuppannassa thīnamiddhassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Anatambua jinsi vinavyoanza.

277. Yathā ca uppannassa thīnamiddhassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Anatambua jinsi ya kuviondoa.

278. Yathā ca pahīnassa thīnamiddhassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Anajua jinsi ya kuzuia visijitokeze tena.

279. Uddhaccakukkucca

• Wasiwasi na majuto

280. Santaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti,

• Anapotambua wasiwasi au majuto ndani yake, hutambua: "Nina wasiwasi au majuto."

281. Asantaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti;

• Na anapotambua kutokuwepo kwa hayo, hutambua: "Sina wasiwasi wala majuto."

282. Yathā ca anuppannassa uddhaccakukkuccassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Hujua jinsi vinavyoanza.

283. Yathā ca uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Hujua jinsi ya kuviondoa.

284. Yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Na hujua jinsi ya kuvikomesha kabisa.

285. Vicikicchā

• Shaka au mashaka

286. Santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti,

• Anatambua shaka ndani yake.

287. Asantaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti;

• Na anatambua kutokuwepo kwa shaka.

288. Yathā ca anuppannāya vicikicchāya uppādo hoti tañca pajānāti,

• Anajua jinsi shaka inavyoibuka.

289. Yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• Anajua jinsi ya kuiondoa.

290. Yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• Na anajua jinsi ya kuepuka shaka kurejea.

291. Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• Kwa hiyo, huzingatia dhamma ndani yake mwenyewe,

292. Bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• Au katika mambo ya nje,

293. Ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati;

• Au katika mambo ya ndani na ya nje pamoja.

294. Samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• Anaangalia jinsi dhammā zinavyozuka,

295. Vayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• Au jinsi zinavyopotea,

296. Samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati.

• Au jinsi zinavyozuka na kupotea kwa pamoja.

297. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Fikira yake hubakia juu ya: "Kuna dhamma."

298. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya,

• Kwa ajili tu ya hekima na kukumbuka,

299. Anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati.

• Yeye hukaa bila kushikilia chochote duniani.

300. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu.

• Hivyo ndivyo bhikkhu huzingatia dhamma katika vizuizi vitano.

301. Nīvaraṇapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya vizuizi imekamilika.

302. Dhammānupassanā khandhapabbaṃ.

• Sehemu ya uchunguzi wa mafundisho kuhusu mikusanyiko mitano imeanza.

303. Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu.

• Tena tena, enyi bhikkhu, mtawa hukaa akichunguza “dhamma” ndani ya makusanyo matano ya kushikamana (upādānakkhandha).

304. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu?

• Lakini kwa namna gani, enyi bhikkhu, mtawa huyu huichunguza “dhamma” katika makusanyo matano hayo ya kushikamana?

305. Idha, bhikkhave, bhikkhu — ‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo;

• Hapa, enyi bhikkhu, yeye hutambua: ‘Hivi ndivyo mwili‐umbo (rūpa) ulivyo; hivi ndivyo chanzo chake; hivi ndivyo kuangamia kwake.’

306. … iti vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthaṅgamo;

• ‘Hivi ndivyo hisia (vedanā) zilivyo; hivi ndivyo chanzo chao; hivi ndivyo mwisho wao.’

307. … iti saññā, iti saññāya samudayo, iti saññāya atthaṅgamo;

• ‘Hivi ndivyo utambuzi/maono (saññā) ulivyo; hivi ndivyo chanzo chake; hivi ndivyo kusitikia kwake.’

308. … iti saṅkhārā, iti saṅkhārānaṃ samudayo, iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo;

• ‘Hivi ndivyo utengenezaji-mawazo (saṅkhārā) ulivyo; hivi ndivyo chanzo chao; hivi ndivyo kutoweka kwao.’

309. … iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti;

• ‘Hivi ndivyo fahamu (viññāṇa) ilivyo; hivi ndivyo chanzo chake; hivi ndivyo maangamizi yake.’

310. Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• Kwa njia hii, yeye hutafakari dhamma ndani mwake,

311. bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• au hutafakari dhamma zilizo nje,

312. ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati;

• au hutafakari zote mbili — za ndani na za nje.

313. samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• Huona maumbile ya kuchipuka kwao,

314. vayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• au maumbile ya kupotea kwao,

315. samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati.

• au kuzichunguza vyote viwili kwa wakati mmoja — kuchipuka na kupotea.

316. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Akili yake imekaazwa na ukumbusho: ‘Zipo dhamma.’

317. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya,

• Haya yote hufanywa kwa ajili ya hekima na kukumbuka tu,

318. anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati.

• akiishi bila utegemezi, bila kushikamana na kitu chochote duniani.

319. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu.

• Hivi ndivyo, enyi bhikkhu, mtawa hutafakari dhamma katika makusanyo matano ya kushikamana.

320. Khandhapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya “Makusanyo” (Khandha-pabba) imekamilika.

321. Dhammānupassanā Āyatanapabbaṃ.

• Sasa inaanza sehemu inayofuata: Kutafakari Dhamma kupitia milango ya fahamu (Āyatana-pabba).

322. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu.

• Tena tena, enyi bhikkhu, bhikkhu huishi kutafakari mambo ya kiroho katika maeneo sita ya ndani na ya nje ya hisia.

323. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu?

• Na vipi, enyi bhikkhu, bhikkhu huishi kutafakari mambo ya kiroho katika maeneo sita ya ndani na ya nje ya hisia?

324. ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhuñca pajānāti, rūpe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti,

• Hapa, enyi bhikkhu, bhikkhu hutambua jicho, hutambua maumbo, na hutambua kifungo kinachotokea kutokana na mchanganyiko wa viwili hivyo.

325. yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Hutambua jinsi kifungo kisichokuwepo kinavyotokea,

326. yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• hutambua jinsi kifungo kilichokuwepo kinavyotoweka,

327. yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• na hutambua jinsi kifungo kilichotoweka kisivyotokea tena baadaye.

328. ‘‘Sotañca pajānāti, sadde ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti,

• Hutambua sikio, hutambua sauti, na hutambua kifungo kinachotokea kutokana na mchanganyiko wa viwili hivyo.

329. yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Hutambua jinsi kifungo kisichokuwepo kinavyotokea,

330. yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• hutambua jinsi kifungo kilichokuwepo kinavyotoweka,

331. yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• na hutambua jinsi kifungo kilichotoweka kisivyotokea tena baadaye.

332. ‘‘Ghānañca pajānāti, gandhe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti,

• Hutambua pua, hutambua harufu, na hutambua kifungo kinachotokea kutokana na mchanganyiko wa viwili hivyo.

333. yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Hutambua jinsi kifungo kisichokuwepo kinavyotokea,

334. yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• hutambua jinsi kifungo kilichokuwepo kinavyotoweka,

335. yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• na hutambua jinsi kifungo kilichotoweka kisivyotokea tena baadaye.

336. ‘‘Jivhañca pajānāti, rase ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti,

• Hutambua ulimi, hutambua ladha, na hutambua kifungo kinachotokea kutokana na mchanganyiko wa viwili hivyo.

337. yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Hutambua jinsi kifungo kisichokuwepo kinavyotokea,

338. yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• hutambua jinsi kifungo kilichokuwepo kinavyotoweka,

339. yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• na hutambua jinsi kifungo kilichotoweka kisivyotokea tena baadaye.

340. ‘‘Kāyañca pajānāti, phoṭṭhabbe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti,

• Hutambua mwili, hutambua vitu vya kuguswa, na hutambua kifungo kinachotokea kutokana na mchanganyiko wa viwili hivyo.

341. yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Hutambua jinsi kifungo kisichokuwepo kinavyotokea,

342. yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti,

• hutambua jinsi kifungo kilichokuwepo kinavyotoweka,

343. yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.

• na hutambua jinsi kifungo kilichotoweka kisivyotokea tena baadaye.

344. ‘‘Manañca pajānāti, dhamme ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti,

• Hutambua akili, hutambua dhama (mambo ya kiroho), na hutambua kifungo kinachotokea kutokana na mchanganyiko wa viwili hivyo.

345. yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti,

• Hutambua jinsi kifungo kisichokuwepo kinavy

346. ‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• Hivyo, anatafakari hali ya ndani ya mafundisho (dhamma) akiwa mzingatifu.

347. bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• Au anatafakari hali za nje katika dhamma akiwa mzingatifu.

348. ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati;

• Au anatafakari dhamma zote mbili, za ndani na za nje, akiwa mzingatifu.

349. samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• Au anatafakari hali ya kuzuka kwa mambo katika dhamma.

350. vayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• Au anatafakari hali ya kuondoka kwa mambo katika dhamma.

351. samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati.

• Au anatafakari kuzuka na kuondoka kwa pamoja katika dhamma.

352. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Kumbukumbu yake hujengwa katika kutambua, “hizi ni dhamma.”

353. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati,

• Akiwa na hekima na kumbukumbu tu, anaishi bila kushikamana.

354. na ca kiñci loke upādiyati.

• Wala hashikamani na kitu chochote katika dunia.

355. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu.

• Hivyo ndivyo, enyi bhikkhu, bhikkhu hutafakari kwa umakini dhamma katika nyanja sita za ndani na nje za hisia.

356. Āyatanapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sehemu ya milango ya mawasiliano (āyatana) imekamilika.

357. Dhammānupassanā bojjhaṅgapabbaṃ

• Tafakari ya dhamma – Sehemu ya vipengele saba vya kuamsha mwangaza (bojjhaṅga)

358. Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu.

• Zaidi tena, enyi bhikkhu, mwanafunzi huangalia dhamma katika vipaji saba vya mwamko.

359. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu?

• Basi, enyi bhikkhu, mwanafunzi huangalia dhamma katika vipaji vyake saba vya mwamko?

360. Santaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Ndani mwa nafsi, hujua kipaji cha ufahamu dhamma; anasema, “Nina kipaji hicho cha ufahamu dhamma.”

361. Asantaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Au bila ndani mwa nafsi, hujua, “Sina kipaji hicho cha ufahamu dhamma.”

362. Yathā ca anuppannassa satisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti.

• Anapohisi kipaji hicho hakijaundwa ndani, anakifahamu.

363. Yathā ca uppannassa satisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.

• Anapokileta maendeleo katika kufundisha ufahamu dhamma, anajua imekamilika.

364. Santaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Ndani mwa nafsi, hujua kipaji cha kuchunguza dhamma; anasema, “Nina kipaji hicho cha kuchunguza dhamma.”

365. Asantaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Au bila, anasema, “Sina kipaji hicho cha kuchunguza dhamma.”

366. Yathā ca anuppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti.

• Anapohisi kipaji hicho hakijaundwa ndani, anakifahamu.

367. Yathā ca uppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.

• Anapokiboresha, anajua kimekamilika.

368. Santaṃ vā ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Ndani mwa nafsi, hujua kipaji cha nguvu; anasema, “Nina nguvu.”

369. Asantaṃ vā ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Au bila, anasema, “Sina nguvu.”

370. Yathā ca anuppannassa vīriyasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti.

• Anapohisi kipaji hicho hakijaundwa ndani, anakifahamu.

371. Yathā ca uppannassa vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.

• Anapokiboresha, anajua kimekamilika.

372. Santaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Ndani mwa nafsi, hujua kipaji cha furaha (pīti); anasema, “Nina furaha.”

373. Asantaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Au bila, anasema, “Sina furaha.”

374. Yathā ca anuppannassa pītisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti.

• Anapohisi kipaji hicho hakijaundwa ndani, anakifahamu.

375. Yathā ca uppannassa pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.

• Anapokiboresha, anajua kimekamilika.

376. Santaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Ndani mwa nafsi, hujua kipaji cha utulivu; anasema, “Nina utulivu.”

377. Asantaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Au bila, anasema, “Sina utulivu.”

378. Yathā ca anuppannassa passaddhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti.

• Anapohisi kipaji hicho hakijaundwa ndani, anakifahamu.

379. Yathā ca uppannassa passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.

• Anapokiboresha, anajua kimekamilika.

380. Santaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Ndani mwa nafsi, hujua kipaji cha umakini; anasema, “Nina umakini.”

381. Asantaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Au bila, anasema, “Sina umakini.”

382. Yathā ca anuppannassa samādhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti.

• Anapohisi kipaji hicho hakijaundwa ndani, anakifahamu.

383. Yathā ca uppannassa samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.

• Anapokiboresha, anajua kimekamilika.

384. Santaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Ndani mwa nafsi, hujua kipaji cha mwelekeo sawa (upekkhā); anasema, “Nina upekkhā.”

385. Asantaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti.

• Au bila, anasema, “Sina upekkhā.”

386. Yathā ca anuppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti.

• Anapohisi kipaji hicho hakijaundwa ndani, anakifahamu.

387. Yathā ca uppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.

• Anapokiboresha, anajua kimekamilika.

388. Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• Hivyo, hukaa akichunguza “dhamma” ndani mwake mwenyewe,

389. bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• au hukaa akichunguza “dhamma” zilizo nje yake,

390. ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati;

• au hukaa akizichunguza kwa pamoja—za ndani na za nje;

391. samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• hukaa akitambua asili ya kuchipuka kwa hali hizi,

392. vayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• au hukaa akitambua asili ya kupotea kwao,

393. samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati.

• au hukaa akitambua kuchipuka na kupotea kwao kwa wakati mmoja.

394. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• Ndani mwa akili, sauti ya utambuzi inasema, “Kuna dhamma.”

395. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati.

• Anabadilisha hali yake kwa ufahamu na utambuzi tu, bila kushika lolote duniani.

396. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu.

• Hivyo, enyi bhikkhu, mwanafunzi huangalia dhamma katika vipaji saba vya mwamko.

397. Bojjhaṅgapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sura ya vipaji vya mwamko imekamilika.

398. Dhammānupassanā saccapabbaṃ

• Sehemu ya uchunguzi wa ukweli (sacca) inaanza.

399. Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu.

• Tena tena, enyi bhikkhu, mwanafunzi huendelea kuwachunguza dhamma kama dhamma ndani ya kweli nne tukufu.

400. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu?

• Na ni vipi, enyi bhikkhu, bhikkhu humtafakari dhamma ndani ya kweli hizi nne tukufu?

401. Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānāti,

• Hapa, enyi bhikkhu, yeye huelewa ipasavyo: ‘Huu ni uchungu (dukkha).’

402. ‘ayaṃ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ pajānāti,

• ‘Hii ndiyo sababu ya uchungu.’

403. ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ pajānāti,

• ‘Huu ni ukomo wa uchungu.’

404. ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānāti.

• ‘Hii ndiyo njia inayoongoza kuelekea mwisho wa uchungu.’

405. Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.

• Mzungumzaji wa kwanza ameisha.

406. Dukkhasaccaniddeso

• Maelezo ya Ukweli wa Mateso

407. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ?

• Na ni lipi, enyi watawa, ulio ukweli mtukufu wa mateso (dukkha)?

408. Jātipi dukkhā,

• Kuzaliwa pia ni dukkha,

409. jarāpi dukkhā,

• kuzeeka pia ni dukkha,

410. maraṇampi dukkhaṃ,

• kufa pia ni dukkha,

411. sokaparidevadukkhadomanassupāyāsāpi dukkhā,

• masikitiko, maombolezo, maumivu, huzuni na dhiki pia ni dukkha,

412. appiyehi sampayogopi dukkho,

• kuungana na wasiopendwa pia ni dukkha,

413. piyehi vippayogopi dukkho

• kutengana na wapendwa pia ni dukkha,

414. yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ,

• kile mtu anachokitamani ila hakikipati pia ni dukkha,

415. saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā.

• kwa kifupi, makhandha matano ya kujishikamania ni dukkha.

416. Katamā ca, bhikkhave, jāti?

• Na nini, enyi bhikkhu, ni kuzaliwa?

417. Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho,

• Kuzaliwa husababisha muundo na ukuaji wa misuli na tishu katika viumbe, huleta malezi ya maumbile, na huanzisha makazi mapya.

418. ayaṃ vuccati, bhikkhave, jāti.

• Hii inaitwa, enyi bhikkhu, kuzaliwa.

419. Katamā ca, bhikkhave, jarā?

• Na ni ipi, enyi bhikkhu, (kilichoitwa) uzee?

420. Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarājīraṇatā,

• Ni kule kuzeeka na kuchakaa kwa viumbe wa aina mbalimbali ndani ya miili yao husika;

421. khaṇḍiccaṃ, pāliccaṃ, valittacatā,

• udhoofikaji wa viungo, mvi kichwani, ngozi yenye mikunjo;

422. āyuno saṃhāni, indriyānaṃ paripāko—

• kupungua kwa uhai na kukoma kwa uwezo wa hisi;

423. ayaṃ vuccati, bhikkhave, jarā.

• haya, enyi bhikkhu, huitwa “uzee.”

424. Katamañca, bhikkhave, maraṇaṃ?

• Na nini basi, enyi bhikkhu, (huitwa) kifo?

425. Yaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhā tamhā sattanikāyā cuti cavanatā,

• Ni kule kuondoka na kutoka kwa viumbe mbalimbali kutoka katika mwili wao husika;

426. bhedo antaradhānaṃ, maccu maraṇaṃ, kālaṅkiriyā,

• kusambaratika, kutoweka — yakaitwa mauti, kufa, kukata roho;

427. khandhānaṃ bhedo, kaḷevarassa nikkhepo, jīvitindriyassa upacchedo—

• mvunjiko wa mikusanyiko (mitano), kutupwa kwa mwili, kukatizwa kwa nguvu ya uhai—

428. idaṃ vuccati, bhikkhave, maraṇaṃ.

• haya, enyi bhikkhu, ndicho kinachoitwa “kifo.”

429. Katamo ca, bhikkhave, soko?

• Na ni upi, enyi bhikkhu, huzuni (soko)?

430. Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa

• Huu, enyi bhikkhu, hutokea kwa mtu aliyepatwa na aina fulani ya msiba,

431. aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa

• aliyeguswa na hali fulani ya maumivu au mateso,

432. soko, socanā, socitattaṃ, antosoko, antoparisoko

• ule unaitwa huzuni, majonzi, hali ya kuhuzunika, uchungu wa ndani, maombolezo ya ndani.

433. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, soko.

• Hii, enyi bhikkhu, ndiyo huitwa “huzuni.”

434. Katamo ca, bhikkhave, paridevo?

• Na sasa, enyi bhikkhu, “majonzi ya kulia kwa sauti” (parideva) ni nini?

435. Yo kho, bhikkhave, aññatara-aññatarena byasanena samannāgatassa

• Ni pale ambapo mtu amepatwa na msiba fulani,

436. aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa

• ameguswa na aina fulani ya hali ya uchungu,

437. ādevo paridevo ādevanā-paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ

• kisha akajieleza kwa vilio—kulia, kulalamika, kupiga yowe, kuomboleza kwa sauti —

438. ayaṃ vuccati, bhikkhave, paridevo.

• hicho, enyi bhikkhu, kinaitwa “parideva,” maombolezo ya kulia kwa sauti.

439. Katamañca, bhikkhave, dukkhaṃ?

• Na ni nini, enyi bhikkhu, kinachoitwa “uchungu” (dukkha)?

440. Yaṃ kho, bhikkhave, kāyikaṃ dukkhaṃ kāyikaṃ asātaṃ

• Ni ule uchungu unaohusiana na mwili, usio na raha mwilini,

441. kāyasamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ,

• uchungu na kutoridhika kunakotokana na mguso wa kimwili—

442. idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ.

• haya, enyi bhikkhu, huitwa “dukkha,” maumivu ya kimwili yasiyopendeza

443. Katamañca, bhikkhave, domanassaṃ?

• Na ni kipi, enyi bhikkhu, kinachoitwa “domanassa” (huzuni ya kiakili)?

444. Yaṃ kho, bhikkhave, cetasikaṃ dukkhaṃ, cetasikaṃ asātaṃ

• Ni ule uchungu wa kiakili, usiopendeza kwa upande wa dhamiri,

445. manosamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ,

• maumivu yasiyopendeza yanayotokana na mguso wa kiakili,

446. idaṃ vuccati, bhikkhave, domanassaṃ.

• haya, enyi bhikkhu, huitwa “domanassa” — uchungu wa ndani wa nafsi.

447. Katamo ca, bhikkhave, upāyāso?

• Ni upāyāso upi, enyi bhikkhu?

448. Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa,

• Hapa, enyi bhikkhu, mtu akiwa amekumbwa na aina fulani ya msiba,

449. aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa

• ameguswa na hali fulani fulani ya uchungu au maumivu,

450. āyāso upāyāso, āyāsitattaṃ upāyāsitattaṃ;

• huzunika, kuvunjika moyo, kuchoka kimawazo — hali hiyo ya kutaabika na kuvunjika moyo

451. ayaṃ vuccati, bhikkhave, upāyāso.

• ndiyo iitwayo, enyi bhikkhu, “upāyāso” (dhiki nzito ya kiakili).

452. Katamo ca, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho?

• Ni kero gani, enyi bhikkhu, iitwayo “maumivu ya kuunganishwa na wasiotupendeza”?

453. Idha yassa te honti aniṭṭhā akantā amanāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā,

• Hapa, ikitokea mtu anakutana na maumbo, sauti, harufu, ladha, vitu vinavyogusika na mawazo yasiyofurahisha, yasiyopendwa, yasiyotakiwa,

454. ye vā panassa te honti anatthakāmā ahitakāmā aphāsukakāmā ayogakkhemakāmā,

• au anakumbana na watu wanaomtakia hasara, madhara, kero au kutokuwa salama,

455. yā tehi saddhiṃ saṅgati samāgamo samodhānaṃ missībhāvo,

• kufungamana, kuonana, kuishi pamoja nao — kuingiliana namna hiyo,

456. ayaṃ vuccati, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho.

• hapo ndipo, enyi bhikkhu, ndipo “maumivu ya kuunganishwa na wasiotupendeza” yanapotokea.

457. Katamo ca, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho?

• Ni kero gani, enyi bhikkhu, iitwayo “maumivu ya kutengana na wapendwa”?

458. Idha yassa te honti iṭṭhā kantā manāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā,

• Hapa, ikitokea mtu ana maumbo, sauti, harufu, ladha, vitu vinavyogusika na mawazo anayoyapenda, anayoyashabikia, anayofurahia;

459. ye vā panassa te honti atthakāmā hitakāmā phāsukakāmā yogakkhemakāmā

• au anakutana na wale wanaomtakia manufaa, mema, ustawi na usalama —

460. mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā mittā vā amaccā vā ñātisālohitā vā,

• kama vile mama, baba, kaka, dada, rafiki, wenzi au jamaa wa damu,

461. yā tehi saddhiṃ asaṅgati asamāgamo asamodhānaṃ amissībhāvo,

• kisha ikatokea kutoweza kuonana nao, kuungana nao au kuishi nao Pamoja — kutengana kwa namna yoyote,

462. ayaṃ vuccati, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho.

• ndicho, enyi bhikkhu, kinachoitwa “maumivu ya kutengana na wapendwa.”

463. Katamañca, bhikkhave, yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ?

• Na nini basi, enyi bhikkhu, kile ambacho kiumbe anatamani lakini hakipata — nacho ni mateso?

464. Jātidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati –

• Kwa viumbe walio chini ya sheria ya kuzaliwa, enyi bhikkhu, hutokea tamanio hili:

465. ‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’ti.

• “Laiti sisi tusingelazimika kuzaliwa, wala kuzaliwa kusingalifikia kwetu!”

466. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ; idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ.

• Lakini hayo hayawezi kupatikana kwa kutamani tu; hivyo, kutopata wanachotamani —huko ndiko mateso pia.

467. Jarādhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati –

• Kwa viumbe walio chini ya sheria ya uzee, enyi bhikkhu, hutokea tamanio hili:

468. ‘aho vata mayaṃ na jarādhammā assāma, na ca vata no jarā āgaccheyyā’ti.

• “Laiti sisi tusingezeeka, wala uzee usingetufikia!”

469. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ; idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ.

• Hayawezi kupatikana kwa uradhi wa kutamani tu; na hili — kutozipata tamaa zako — nalo ni mateso.

470. Byādhidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati –

• Enyi wamonaki, kwa viumbe walio chini ya sheria ya maradhi hutokea tamanio hili –

471. ‘Aho vata mayaṃ na byādhidhammā assāma, na ca vata no byādhi āgaccheyyā’ti.

• “Laiti sisi tusingekuwa waathirika wa magonjwa, magonjwa yangetuepuka daima!”

472. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ; idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ.

• Lakini hili haliwezi kutimizwa kwa kutamani tu; hivyo, kutotimia kwa haja hii pia ni mateso.

473. Maraṇadhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati –

• Enyi wamonaki, kwa viumbe walio chini ya sheria ya kifo hutokea tamanio hili –

474. ‘Aho vata mayaṃ na maraṇadhammā assāma, na ca vata no maraṇaṃ āgaccheyyā’ti.

• “Laiti sisi tusingekuwa wenye kufa, kifo kisingetufikia kamwe!”

475. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ; idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ.

• Hilo pia haliwezi kupatikana kwa kutamani tu; na kutozipata tamaa hizi — hili nalo ni mateso.

476. Sokaparidevadukkhadomanass-upāyāsadhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati –

• Enyi bhikkhu, kwa viumbe waliosongwa na huzuni, maombolezo, maumivu ya mwili, maumivu ya moyo na mfadhaiko, hutokea tamanio hili –

477. ‘aho vata mayaṃ na sokaparidevadukkhadomanass-upāyāsadhammā assāma, na ca vata no sokaparidevadukkhadomanass-upāyāsadhammā āgaccheyyu’nti.

• “Laiti sisi tusingekuwa chini ya hali za huzuni, maombolezo, maumivu ya mwili, maumivu ya moyo na mfadhaiko; laiti hali hizo zisingetufikia kamwe.”

478. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ.

• Lakini hili haliwezi kupatikana kwa kutamani tu; na hili pia – kutozipata tamaa hizo – ni mateso.

479. “Katame ca, bhikkhave, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā?”

• “Na ni zipi, enyi bhikkhu, mikusanyiko mitano ya upādānakkhandha uliyoelezwa kwa ufupisho, ni mateso?”

480. “Seyyathidaṃ – rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandho.”

• “Yaani – mkusanyiko wa upādānakkhandha wa rupa, mkusanyiko wa upādānakkhandha wa vedana, mkusanyiko wa upādānakkhandha wa saññā, mkusanyiko wa upādānakkhandha wa saṅkhāra, na mkusanyiko wa upādānakkhandha wa viññāṇa.”

481. “Ime vuccanti, bhikkhave, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā.”

• “Hizo ndizo, enyi bhikkhu, mikusanyiko mitano iliyofupishwa, ni mateso.”

482. “Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ.”

• “Hii ndiyo inasemwa, enyi bhikkhu, mateso ni Ukweli Mtakatifu.”

483. Samudayasaccaniddeso

• Utangulizi wa Ukweli wa Chanzo cha Mateso

484. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ? Yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā nandīrāgasahagatā tatratatrābhinandinī. Seyyathidaṃ – kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā.

• Na nini, enyi watawa, kilicho ukweli mtukufu wa chimbuko la dukha? Ni ile tamaa inayoendeleza kuwepo upya, iliyoambatana na furaha na shauku, inayofurahia hapa na pale; yaani: tamaa ya anasa, tamaa ya kuwepo, tamaa ya kutokuwepo.

485. ‘‘Sā kho panesā, bhikkhave, taṇhā kattha uppajjamānā uppajjati, kattha nivisamānā nivisati? Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Na sasa, enyi watawa, tamaa hii inapotokea hutokea wapi, na inapokaa hukaa wapi? Chochote kilicho kipendwacho na kufurahisha duniani—huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

486. ‘‘Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Na nini kilicho kipendezacho na kufurahisha duniani? Jicho duniani ni kipendezacho na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita. Sikio duniani…nk… pua duniani… ulimi duniani… mwili duniani… akili duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

487. ‘‘Rūpā loke… saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Maumbo duniani… sauti duniani… harufu duniani… ladha duniani… viguswa duniani… dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

488. ‘‘Cakkhuviññāṇaṃ loke… sotaviññāṇaṃ loke… ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Utambuzi wa jicho duniani… utambuzi wa sikio duniani… utambuzi wa pua duniani… utambuzi wa ulimi duniani… utambuzi wa mwili duniani… utambuzi wa akili duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

489. ‘‘Cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Mguso wa jicho duniani… mguso wa sikio duniani… mguso wa pua duniani… mguso wa ulimi duniani… mguso wa mwili duniani… mguso wa akili duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

490. ‘‘Cakkhusamphassajā vedanā loke… sotasamphassajā vedanā loke… ghānasamphassajā vedanā loke… jivhāsamphassajā vedanā loke… kāyasamphassajā vedanā loke… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Hisia zinazotokana na mguso wa jicho duniani… hisia zinazotokana na mguso wa sikio duniani… hisia zinazotokana na mguso wa pua duniani… hisia zinazotokana na mguso wa ulimi duniani… hisia zinazotokana na mguso wa mwili duniani… hisia zinazotokana na mguso wa akili duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

491. ‘‘Rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Utambuzi wa maumbo duniani… utambuzi wa sauti duniani… utambuzi wa harufu duniani… utambuzi wa ladha duniani… utambuzi wa viguswa duniani… utambuzi wa dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

492. ‘‘Rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Nia kuhusu maumbo duniani… nia kuhusu sauti duniani… nia kuhusu harufu duniani… nia kuhusu ladha duniani… nia kuhusu viguswa duniani… nia kuhusu dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

493. ‘‘Rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke… phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Tamaa ya maumbo duniani… tamaa ya sauti duniani… tamaa ya harufu duniani… tamaa ya ladha duniani… tamaa ya viguswa duniani… tamaa ya dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

494. ‘‘Rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.

• Kutafakari juu ya maumbo duniani… kutafakari juu ya sauti duniani… kutafakari juu ya harufu duniani… kutafakari juu ya ladha duniani… kutafakari juu ya viguswa duniani… kutafakari juu ya dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita.

495. ‘‘Rūpavicāro loke… saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ.

• Kuchunguza maumbo duniani… kuchunguza sauti duniani… kuchunguza harufu duniani… kuchunguza ladha duniani… kuchunguza viguswa duniani… kuchunguza dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikizaliwa huzaliwa, huko ikijikita hujikita. Huu, enyi watawa, huitwa ukweli mtukufu wa chimbuko la dukha.

496. Nirodhasaccaniddeso

• Maelezo ya ukweli wa Kukoma.

497. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ? Yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo.

• Na nini, enyi watawa, kilicho ukweli mtukufu wa kukoma kwa dukha? Ni kuondolewa kabisa, bila mabaki, kwa tamaa hiyo hiyo; kufifia kwake, kukoma kwake, kuachilia, ukombozi, kutokuwa na mashiko.

498. ‘‘Sā kho panesā, bhikkhave, taṇhā kattha pahīyamānā pahīyati, kattha nirujjhamānā nirujjhati? Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Na sasa, enyi watawa, tamaa hii inapotupiliwa mbali, hutupiliwaje, na inapozimika, huzimikaje? Chochote kilicho kipendwacho na kufurahisha duniani—huko tamaa hii ikipunguzwa hupungua, huko ikikoma hukoma.

499. ‘‘Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Na nini kilicho kipendezacho na kufurahisha duniani? Jicho duniani ni kipendezacho na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa. Sikio duniani…nk… pua duniani… ulimi duniani… mwili duniani… akili duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

500. ‘‘Rūpā loke… saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Umbo duniani… sauti duniani… harufu duniani… ladha duniani… viguswa duniani… dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

501. ‘‘Cakkhuviññāṇaṃ loke… sotaviññāṇaṃ loke… ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Utambuzi wa jicho duniani… utambuzi wa sikio duniani… utambuzi wa pua duniani… utambuzi wa ulimi duniani… utambuzi wa mwili duniani… utambuzi wa akili duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

502. ‘‘Cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Mguso wa jicho duniani… mguso wa sikio duniani… mguso wa pua duniani… mguso wa ulimi duniani… mguso wa mwili duniani… mguso wa akili duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

503. ‘‘Cakkhusamphassajā vedanā loke… sotasamphassajā vedanā loke… ghānasamphassajā vedanā loke… jivhāsamphassajā vedanā loke… kāyasamphassajā vedanā loke… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Hisia zinazozaliwa na mguso wa jicho duniani… hisia zinazozaliwa na mguso wa sikio duniani… hisia zinazozaliwa na mguso wa pua duniani… hisia zinazozaliwa na mguso wa ulimi duniani… hisia zinazozaliwa na mguso wa mwili duniani… hisia zinazozaliwa na mguso wa akili duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

504. ‘‘Rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Utambuzi wa maumbo duniani… utambuzi wa sauti duniani… utambuzi wa harufu duniani… utambuzi wa ladha duniani… utambuzi wa viguswa duniani… utambuzi wa dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

505. ‘‘Rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Nia kuhusu maumbo duniani… nia kuhusu sauti duniani… nia kuhusu harufu duniani… nia kuhusu ladha duniani… nia kuhusu viguswa duniani… nia kuhusu dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

506. ‘‘Rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke… phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Tamaa ya maumbo duniani… tamaa ya sauti duniani… tamaa ya harufu duniani… tamaa ya ladha duniani… tamaa ya viguswa duniani… tamaa ya dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

507. ‘‘Rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.

• Kutafakari juu ya maumbo duniani… kutafakari juu ya sauti duniani… kutafakari juu ya harufu duniani… kutafakari juu ya ladha duniani… kutafakari juu ya viguswa duniani… kutafakari juu ya dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa.

508. ‘‘Rūpavicāro loke… saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ. Etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhāmānā nirujjhati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ.

• Kuchunguza maumbo duniani… kuchunguza sauti duniani… kuchunguza harufu duniani… kuchunguza ladha duniani… kuchunguza viguswa duniani… kuchunguza dhama duniani ni vipendezavyo na kufurahisha; huko tamaa hii ikiondolewa huondolewa, huko ikizimwa huzimwa. Huu, enyi watawa, huitwa ukweli mtukufu wa kukoma kwa dukha.

509. Maggasaccaniddeso

• Maelezo ya ukweli wa Njia.

510. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ?

• Ni njia gani, enyi bhikkhu, ni Ukweli Mtukufu wa Njia Inayoelekea Kuondolewa kwa Mateso?

511. Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi.

• Hii ndiyo Njia Tukufu ya Hatua Nane – mtazamo sahihi, mawazo sahihi, maneno sahihi, matendo sahihi, maisha sahihi, jitihada sahihi, utambuzi sahihi, utiifu sahihi.

512. Katamā ca, bhikkhave, sammādiṭṭhi?

• Ni mtazamo gani sahihi?

513. Yaṃ kho, bhikkhave, dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ.

• Ni ujuzi wa mateso, ujuzi wa chanzo cha mateso, ujuzi wa kuondolewa kwa mateso, na ujuzi wa njia inayoelekea kuondolewa kwa mateso.

514. Katamo ca, bhikkhave, sammāsaṅkappo?

• Ni mawazo gani sahihi?

515. Nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo avihiṃsāsaṅkappo.

• Ni mawazo ya kukomaa kwa tamaa, kukomaa kwa chuki, na kukomaa kwa kutofanya dhuluma.

516. Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā?

• Ni maneno gani sahihi?

517. Musāvādā veramaṇī, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī.

• Ni kujizuia uongo, kujizuia maneno ya kuchafua, maneno makali, na maneno yasiyo na maana.

518. Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto?

• Ni matendo gani sahihi?

519. Pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesumicchācārā veramaṇī.

• Ni kujizuia kuua, kuchukua kwa udanganyifu, na tabia ya maasi.

520. Katamo ca, bhikkhave, sammāājīvo?

• Ni maisha gani sahihi?

521. Idha, bhikkhave, ariyasāvako micchāājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvitaṃ kappeti.

• Ni ajiri sahihi: kumuacha ajira isiyo na maana na kuishi kwa njia inayoendana na dhamma.

522. Katamo ca, bhikkhave, sammāvāyāmo?

• Ni jitihada gani sahihi?

523. Idha, bhikkhave, bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya… chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati;… uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā… pāripūrīya…

• Ni msukumo sahihi: kuanzisha nia na nguvu za kuzuia maovu, kuamsha na kuonyesha moyo katika matendo mema, na kuendeleza tabia njema.

524. Katamā ca, bhikkhave, sammāsati?

• Ni utambuzi gani sahihi?

525. Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati… vedanāsu vedanānupassī… citte cittānupassī… dhammesu dhammānupassī…

• Ni kuwa mwangalifu sahihi: kukumbuka na kutazama mwili, hisia, akili, na dhamma bila kuvutwa na tamaa au chuki.

526. Katamo ca, bhikkhave, sammāsamādhi?

• Ni utiifu gani sahihi?

527. Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi… samādhijaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ… dutiyaṃ jhānaṃ… tatiyaṃ jhānaṃ… catutthaṃ jhānaṃ…

• Ni umakinifu sahihi: kufikia utulivu wa akili kupitia jhāna za kwanza hadi za nne.

528. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ.

• Hiyo inaitwa, enyi bhikkhu, Ukweli wa Tatu wa Mateso (Njia Inayoelekea Kuondolewa kwa Mateso).

527. “Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• “Ili, ndani mwa mambo (dhammā), mtu huyu hutazama mwenendo wa mawazo (dhammānupassanā) kwa undani,

528. bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati,

• au nje mwa mambo, hutazama mwenendo wa mawazo;

529. ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati;

• hivyo pia ndani na nje mwa mambo, hutazama mwenendo wa mawazo;

530. samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• hutazama mambo yanayochangia kuzuka kwa mawazo ndani ya mambo;

531. vayadhammānupassī vā dhammesu viharati,

• hutazama mambo yanayochangia kupungua kwa mawazo ndani ya mambo;

532. samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati.

• hutazama mwenendo wa kuzuka na kupungua kwa mawazo ndani ya mambo.

533. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

• ‘Mambo yapo,’ ndivyo kunukuliwa, dhambi zikumbushwa (sati) katika moyo.

534. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati,

• Na hutulia kwa kiwango cha uelewa na kumbukumbu, bila kushika chochote kitokanacho na dunia;

535. na ca kiñci loke upādiyati.

• na hakitegemei lolote duniani.

536. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu.

• Hivyo ndivyo, enyi bhikkhu, mtaalamu anayetazama mambo ndani ya dhammā hutafakari ukweli huu wa kwanza nne.

537. Saccapabbaṃ niṭṭhitaṃ.

• Sura hii ya ukweli imekamilika.

538. Dhammānupassanā niṭṭhitā.

• Kutazama mwenendo wa mawazo kumekamilika.

539. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta vassāni,

• Kwamba, enyi bhikkhu, yeyote atakayefanyia mazoezi hayo kwa miaka saba,

540. tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā;

• atapokea matokeo mawili—moja kati yao atakayoguswa na dhamma aliyoiona moja kwa moja;

541. sati vā upādisese anāgāmitā.

• na kumbukumbu yake au mabaki hayatarudi tena.

542. Tiṭṭhantu, bhikkhave, satta vassāni.

• “Kaa, enyi bhikkhu, kwa miaka saba.”

543. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha vassāni,

• “Kwamba, enyi bhikkhu, yeyote atakayefanyia mazoezi hayo kwa miaka sita,”

544. pañca vassāni,

• “kwa miaka mitano,”

545. cattāri vassāni,

• “kwa miaka minne,”

546. tīṇi vassāni,

• “kwa miaka mitatu,”

547. dve vassāni,

• “kwa miaka miwili,”

548. ekaṃ vassaṃ;

• “au kwa mwaka mmoja;”

549. tiṭṭhatu, bhikkhave, ekaṃ vassaṃ.

• “kaa, enyi bhikkhu, kwa mwaka mmoja.”

550. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta māsāni,

• Kwamba, enyi bhikkhu, yeyote atakayefanyia mazoezi hayo kwa miezi saba,

551. tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā;

• atapokea matokeo mawili—moja kati yao atakayeguswa na dhamma aliyoiona moja kwa moja;

552. sati vā upādisese anāgāmitā.

• na kumbukumbu yake au mabaki hayatarudi tena.

553. Tiṭṭhantu, bhikkhave, satta māsāni.

• “Kaa, enyi bhikkhu, kwa miezi saba.”

554. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha māsāni,

• “Kwamba, enyi bhikkhu, yeyote atakayefanyia mazoezi hayo kwa miezi sita,”

555. pañca māsāni,

• “kwa miezi mitano,”

556. cattāri māsāni,

• “kwa miezi minne,”

557. tīṇi māsāni,

• “kwa miezi mitatu,”

558. dve māsāni,

• “kwa miezi miwili,”

559. ekaṃ māsaṃ;

• “au kwa mwezi mmoja;”

560. aḍḍhamāsaṃ;

• “au kwa nusu mwezi;”

561. tiṭṭhatu, bhikkhave, aḍḍhamāso.

• “kaa, enyi bhikkhu, kwa nusu mwezi.”

562. “Yo hi koci, bhikkhave,

• “Kwamba, enyi bhikkhu,

563. ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya sattāhaṃ,

• “yeyote atakayefanyia mazoezi haya katika vipindi vya siku saba,

564. tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā;

• “atapokea matokeo mawili — moja kati yao ni matunda atakayoguswa nayo moja kwa moja katika Dhamma;

565. sati vā upādisese anāgāmitā.”

• “na kumbukumbu (sati) au mabaki yake hayatarudi tena.”

566. Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā

• Huu ndio Njia Moja, enyi bhikkhu, njia ya kusafisha viumbe,

567. sokaparidevānaṃ samatikkamāya

• kuvuka huzuni na majonzi makubwa,

568. dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya

• kuondoa uchungu wa moyo,

569. ñāyassa adhigamāya

• kufikia ufahamu,

570. nibbānassa sacchikiriyāya

• na kutimiza ufikiaji wa Nibbāna,

571. yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā’ti.

• haya ndio misingi mine ya uangalifu.

572. Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.

• “Hivyo alivyosema Mwenyezi, na wakanda wakamsifu Mwepesi kwa yale aliyo yasema.”

573. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ niṭṭhitaṃ dasamaṃ.

• “Mahāsatipaṭṭhāna Sutta imekamilika — ya kumi.”

574. Mūlapariyāyavaggo niṭṭhito paṭhamo.

• “Sura ya Msingi wa Mafundisho imekamilika — ya kwanza.”